معرفی ارگ بم
 
درباره وبلاگ


به وبلاگ خودتان خوش آمدید
آرشيو وبلاگ
پیوندهای روزانه


ورود اعضا:

<-PollName->

<-PollItems->

خبرنامه وب سایت:





آمار وب سایت:  

بازدید امروز : 213
بازدید دیروز : 2
بازدید هفته : 222
بازدید ماه : 213
بازدید کل : 98228
تعداد مطالب : 37
تعداد نظرات : 1
تعداد آنلاین : 2

استان بم
صفحه نخست          پروفایل مدیر وبلاگ        پست الکترونیک           آرشیو مطالب          عناوین مطالب
معرفی ارگ بم
1 تير 1389برچسب:,
:: 13:49 ::  نويسنده : بميار

 

ارگ بم:
   ارگ بم در گوشه شمال شرقی شهر بم در موقعيت جغرافيائي 26 درجه و 52 دقيقه عرض شمالی و 58 درجه و 27 دقيقه طول شرقی قرار گرفته است. ارگ بم تا اواسط قرن سيزدهم هجری قمری مسکونی بوده است. از اين به بعد به علت بوجود آمدن امنيت نسبی در منطقه و همچنين به علت فرسوده شدن بافت معماری ارگ، به تدريج رو به متروکه شدن مي‌گذارد و رفته رفته شهر جديد بم شکل مي‌گيرد. در سال 1337 هجری شمسی ساختمان چهار فصل و برج اصلی ديده‌باني ارگ توسط اداره کل باستانشناسی و با همکاری آموزش و پرورش کرمان مورد تعمير قرار می‌گيرد که می‌توان از آن بعنوان اولين مورد مرمت ثبت شده در ارگ بم ياد کرد. ارگ بم در سال 1345 با شماره 519 در فهرست آثار ملی به ثبت رسيد و از سال 1350 تحت حفاظت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی قرار گرفت. تعميرات ارگ از سال 1351 آغاز گرديد و همه ساله اعتباری بدين منظور اختصاص يافته است. اين اعتبار تا قبل از وقوع زلزله به علت وسعت مجموعه صرف بخشی از تعميرات حفاظتی اضطراری مي‌شده است.
توصيف:
   ارگ بم بر فراز و در دامنه صخره ای که حدود 60 متر از اراضی اطراف بلندتر است قرار گرفته و از چهار حصار تو در تو و دو بخش متمايز حکومتی و عامه‌نشين تشکيل شده است. بخش حکومتی بر بالای صخره و بخش عامه‌نشين در حاشيه دامنه‌هاي جنوبی و غربی صخره شکل گرفته‌ است. اين قلعه با حدود 200000 متر مربع مساحت، يكي از بزرگترين مجموعه‌هاي خشتی جهان و از مهمترين جاذبه‌هاي تاريخي کشور می‌باشد. بخش عامه‌نشين که قسمت اعظم ارگ را تشکيل می‌دهد، محل زندگی و کسب و کار مردم بوده و باروی اصلی ارگ آنرا در بر می‌گيرد. باروی اصلی ارگ، حصاری است عظيم که حدود 2000 متر طول دارد. ارتفاع آن بين 4 تا 13 متر و عرض آن در قسمت مردگرد حدود 6 متر و ضخامت آن بر روی زمين متجاوز از 10 متر می‌باشد. 48 برج بزرگ و کوچک در سرتاسر بارو وجود دارد که با فاصله‌هاي نسبتاً منظم ايجتد گرديده‌اند. تنها دروازه ورودی به ارگ بم در وسط ضلع جنوبی اين بارو قرار دارد. بدنه اصلی حصار خارجی ارگ مربوط به ادوار قبل از اسلام مي‌باشد ولی ساختمانهای موجود در بخش عامه‌نشين مربوط به ادوار اسلامی بوده و اغلب متعلق به دوره‌هاي صفوی، زند و قاجار است. آثار ساختمانی مربوط به دوره های قديمي‌تر مثل ايلخاني و سلجوقی و حتی قبل از اسلام نيز در گوشه و کنار و در زير بعضی از ساختمانهای موجود مشاهده شده است. آب مورد استفاده داخل ارگ علاوه بر چاههای داخل خانه‌ها و ساختمانهای مختلف، از يك نهر (نهر شهر) تامين مي‌گرديده است. دور تا دور بارو را از بيرون خندقی احاطه کرده که جنبه دفاعی داشته و هنگامی که پر از آب مي‌شده عبور و مرور دشمن را سخت‌تر می‌نموده است. بخش عامه‌نشين از 7 محله کوچک و بزرگ تشكيل يافته و برخوردار از عموم تاسيسات يك شهر سنتی مثل بازار، بازارچه، ميدانگاه، مسجد، مدرسه، حمام، کاروانسرا، اصطبل، کارگاهها و ... مي‌باشد. يكي از محله‌هاي بخش عامه‌نشين در شمال غربی ارگ قرار دارد که به محله کناری معروف است. اين نام بخاطر وجود درخت کناری مي‌باشد که در مرکز محله واقع شده است. اين محله با يك حصار داخلی از ساير محله‌هاي ارگ جدا مي‌گرديده است.
تاسيسات مهم معماری شهری ارگ:
·         بازار:
   بازار ارگ بم که از دروازه ورودی تا ميدان تکيه در مرکز بخش عامه‌نشين ادامه دارد، سر پوشيده بوده و دارای 110 متر طول و حدود 50 حجره کوچک و بزرگ مي‌باشد. يك چهار سوق در وسط بازار وجود دارد که سقف آن از ديگر سقفهای بازار بلندتر است. آثار يك مغازه و نانوائی در شرق چهار سوق ديده می‌شود. گذر اصلی ارگ با عبور از اين بازار، دروازه ورودی در جنوب بخش عامه‌نشين را به دروازه قلعه حکومتی در شمال اين بخش متصل می‌نمايد. در شمالی‌ترين قسمت اين گذر و در مقابل دروازه حصار دوم، يك ساباط معروف به ساباط يهودي‌ها وجود دارد که مركز محله يهودي‌نشين در ارگ بوده است.
·         ميدان تكيه:
   ميدان تکيه، ميدان مرکزی ارگ بم مي‌باشد. در اطراف ميدان حجره هائی وجود دارد که محل کسب و کار مردم بوده است. برخی مراسم عمومی و مخصوصاً مراسم عزاداری عاشورای حسيني (ع) در اين ميدان برگزار مي‌شده است. در ضلع شمالی ميدان، مغازه‌ها و کارگاههای روغنگری وجود داشته است. از ميدان تکيه، گذرگاهها و معابر اصلی و فرعی مختلف منشعب مي‌شده است.
·         مسجد جامع:
   مسجد جامع يكي از مهمترين و قديمي‌ترين بناهای داخل ارگ است. ((ابن حوقل)) و ((اصطخری)) در قرن چهارم هجری قمری از اين مسجد ياد کرده‌اند. اين مسجد در قرون اوليه اسلامی (احتمالاً زمان صفاريان) ساخته شده و در دوره‌هاي بعدی (سلجوقی، صفوی، افشار و قاجار) در آن تعميراتي صورت گرفته و تحولاتی بوجود آمده است. اين مسجد دارای شبستانهای متعدد و سه ايوان در اضلاع غربی، شمالی و جنوبی است. محراب گچبری شده شبستان گوشه شمال غربی مسجد دارای کتيبه‌اي است که تنها کتيبه باقی مانده داخل ارگ مي‌باشد. اين کتيبه دارای تاريخ 1164 هجری قمری است که تاريخ الحاق اين شبستان به مسجد است.
·         مسجد پیامبر:
   مسجد پیامبر در انتهای بازار قرار گرفته و با توجه به سبک معماری آن، احتمالاً مربوط به دوره صفویه یا زندیه میباشد. مسجد پیامبر در هر صورت، بعد از قرن نهم هجری قمری ساخته شده که بدستور حکام تیموری، شهر بم ویران میگردد و مردم به داخل ارگ که فقط جنبه حکومتی داشته انتقال داده میشوند. این مسجد را احتمالاً بازاریان برای خود ساخته اند که از یک شبستان کوچک با چهار تاق چشمه و یک ستون مرکزی تشکیل شده است. محراب مسجد نسبت به ساختمان آن، کمی انحراف داشته و دارای گچبریهای ساده به سبک دوره صفویه یا زندیه است. بر روی این محراب، دستنوشته های زیبائی دیده شده که تاریخ یکی از آنها مربوط به اواخر دوره صفویه و مابقی مربوط به اوایل قاجار است.      
·         مدرسه ميرزا نعيم:
   مدرسه ميرزا نعيم در ضلع شمالی کوچه مقابل مسجد واقع شده است. ساختمان اين مدرسه که به خانقاه نيز معروف بوده مربوط به دوره قاجار است. در گوشه شمال غربی مدرسه مقبره‌اي است که مربوط به حاج سيد محمد پدر ميرزا نعيم و بانی مدرسه مي‌باشد. حاج سيد محمد يكي از روحانيون و سادات محترم بم در اوايل دوره قاجار بوده است. اين مدرسه شامل خانه و اصطبل نيز مي‌باشد. ورودی مجموعه از طرف شمال است که به زورخانه منتهی مي‌شود. خانه‌هاي مجموعه ميرزا نعيم از زيباترين و مجلل‌ترين خانه‌هاي داخل ارگ مي‌باشد. در قسمت اندرونی، يك حمام کوچک اختصاصی با رختکن، گرمخانه وخزينه وجود دارد. خانه‌هاي ارگ با توجه به شرايط اقليمي منطقه، عموماً طوری ساخته شده‌اند که اتاقهای ضلع شمالی که آفتابگير و رو به جنوب بوده‌اند، مخصوص استفاده در فصل زمستان و اتاقهای ضلع جنوبی خانه با سقفهای بلند و مجهز به بادگير، مخصوص استفاده در تابستان بوده‌اند. اغلب خانه‌هاي اعياني ارگ بم علاوه بر بخشهای بيروني و اندرونی شامل بخش خدمه و اصطبل نيز می‌باشند.
·         زورخانه:
   يكي از بناهای شاخص بخش عامه‌نشين ساختمان زورخانه است. اين بنای مرتفع بصورت چهار ايواني با گنبدی در مرکز آن ساخته شده است. تاريخ بنای اين ساختمان احتمالاً مربوط به دوره سلجوقی يا ايلخاني است. بررسی‌ها نشان مي‌دهد که اين بنا در ابتدا آرامگاه بوده است و در تحولات بعدی، کاربری آن تغيير يافته و بعنوان زورخانه استفاده مي‌شده است.
·         حمام:
      حمام عمومی در غرب ارگ در مجاورت حصار و در محلی قرار گرفته که آب از زير خندق و حصار وارد ارگ مي‌شده است. حمام از دو بخش زنانه و مردانه تشکيل شده و هر کدام دارای ورودی، رختکن، گرمخانه و خزينه‌هاي متعدد بوده است. حمام با مصالح آجر و ملات ماسه آهک ساخته شده و اندود داخلی نيز از ساروج است.
·         اصطبل:
   ساختمان اصطبل حکومتی که محل نگهداری اسبهای دستگاه حکومتی بوده است يكي از زيباترين و مجلل‌ترين بناهای موجود در ارگ بم مي‌باشد. اين اصطبل از يك حياط بزرگ با سه سالن سر پوشيده در قسمتهای شرقی، غربی و جنوبی تشکيل شده است. يك آب انبار که آب مورد نياز اصطبل در آن ذخيره مي‌شده در وسط حياط و يك چاه آب که داخل صخره حفر شده در گوشه جنوب شرقی حياط وجود دارد. ساختمان مير آخور در گوشه شمال غربی مشرف به اصطبل ساخته شده است. ساختمان و حصاری که آنرا در بر مي‌گيرد در دوره حکومت تيموريان بر کرمان به ارگ بم اضافه شده‌اند. اصطبل دارای تزئينات گچبری و شمشه هاي گچی در نمای بيروني و اطراف آخورها مي‌باشد که جلوه خاصی به آن داده است. در شمال اصطبل و در ميانه صخره، حصار سوم ارگ احداث شده که دومين قسمت از بخش حکومتی را در بر مي‌گيرد و شامل سربازخانه، خانه فرمانده قشون و تاسيسات نظامی ديگري است.  
·         کاروانسرا:
   کاروانسرای غرب اصطبل از یک ساختمان دو طبقه با حیاط مرکزی تشکیل یافته است. در اطراف حیاط، حجره های متعددی در دو طبقه وجود داشته است. داخل برخی از حجره های ضلع شمالی، یادداشت هائی به خط عبری موجود بوده که احتمالاً بازدید کنندگان آنها را تخریب کرده اند. این کاروانسرا به نظر میرسد مانند یک مهمانپذیر، مسافران را در خود جای میداده است. سبک معماری کاروانسرا به اوایل دوره قاجار شباهت دارد.
·          خانه سیستانی:
   این ساختمان نمونه ای از خانه های اعیانی و با ارزش ارگ میباشد که از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل یافته است. قدمت این بنا با توجه به سبک معماری آن مربوط به دوره صفویه یا زندیه میباشد. قسمت اندرونی از دو بخش تابستان نشین (با اتاقهای بادگیردار) و زمستان نشین (با اتاقهای بخاری دار) تشکیل شده است. در قسمت بیرونی خانه و دور تا دور حیاط اتاقهائی برای میهمانان تعبیه شده است. حد فاصل دو قسمت اندرونی و بیرونی خانه، یک بادگیر بزرگ چهار طرفه وجود دارد.
·         خانه میر:
   خانه میر که به خانه تاجر هندی نیز معروف بوده در مجاورت ساختمان زورخانه قرار دارد. این خانه از چهار بخش اندرونی، بیرونی، خدمه و اصطبل تشکیل شده و یکی از زیباترین و مجلل ترین خانه های ارگ است و احتمالاً متعلق به خاندان عامری بوده که از زمان صفویه تا پهلوی اول، متناوباً حکومت بم را بر عهده داشته اند. آخرین حاکمی که در ارگ بم نیز زندگی میکرده از همین خانواده بوده است. این خانه با توجه به سبک معماری آن در اواسط یا اواخر دوره صفویه و بر روی بقایای ساختمانی دوره قبل بنا شده است. در بخش اندرونی این خانه، یک حمام کوچک و جالب توجه وجود دارد که قدری متفاوت با حمامهای معمولی زمان خود بوده است.
·         خانه غرب ساباط:
   خانه غرب ساباط تعلق به یک خانواده کلیمی داشته و احتمالاً                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               مهمترین خانه محله یهودی نشین نیز بوده است. این خانه در اضلاع شمال، جنوب و غرب، دور تا دور یک حیاط مرکزی ساخته شده و ورودی آن در ضلع شرقی قرار دارد. در طبقه همکف خانه، اتاقهای ضلع شمالی دارای سه بادگیر بزرگ چهار طرفه بوده اند.در ضلع غربی خانه تالار بزرگی وجود دارد که به سالن اجتماعات شباهت دارد و به نظر میرسد مربوط به دوره ایلخانی یا قبل از آن باشد. در ضلع جنوبی خانه تالار دو طبقه ای به چشم میخورد که دارای پنج بادگیر یک طرفه است و احتمالاً متعلق به دوره صفویه میباشد. سایر ساخت و سازهای اضلاع شمالی و شمال غربی بنا نیز مربوط به دوره زندیه یا اوایل قاجار است.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         
·         حصار دوم:
   پس از عبور از بخش عامه‌نشين و در پای صخره، دروازه ورودی به قلعه حکومتی و حصار دوم ارگ قرار دارند. اين حصار محوطه‌اي را در بر مي‌گيرد که در قسمت غرب آن اصطبل حکومتی، در قسمت شرق آن آثار ساختمانی ديگري مربوط به دستگاه حکومتی و در قسمت شمال شرق آن دروازه قديمي مسدودی وجود دارد که دروازه ((کت کرم)) ناميده مي‌شود.
 
·         سربازخانه:
   سربازخانه ساختمان چهار گوشی است که بصورت يك رديف اتاق در دو طبقه و در اطراف يك محوطه وسيع مرکزی ساخته شده است. اتاقها محل استقرار سربازان حکومتی بوده‌اند. اين ساختمان چون در شيب صخره بنا شده، بخش شمالی آن يك طبقه است. در گوشه جنوب شرقی سربازخانه نيز يك چاه آب که داخل صخره حفر شده وجود دارد. سربازخانه یکی از بناهائی میباشد که در قرون اولیه اسلامی به مجموعه ارگ اضافه شده است.
·         حصار سوم:
   حصار سوم دارای دو برج
 
 
نویسندگان
پیوندها
آخرین مطالب